Bệnh Giời Leo

Giời leo là bệnh lý da liễu hướng thần kinh do virus thủy đậu Varicella zosters gây ra. Bất kỳ đối tượng nào cũng có nguy cơ mắc bệnh, phổ biến nhất là những người bị suy giảm miễn dịch. Bệnh có tính chất dai dẳng, dễ tái phát, khiến người bệnh đau đớn, khó chịu. Đa phần các trường hợp bệnh có thể tự thuyên giảm sau vài tuần mà không cần điều trị, tuy nhiên vẫn nên chăm sóc tích cực để cải thiện triệu chứng, đẩy nhanh tốc độ hồi phục bệnh. 

Giời leo (Shingles) còn được gọi là zona thần kinh, là bệnh lý da liễu đặc trưng bởi tình trạng phát ban trên da, do tác nhân chính là virus thủy đậu Varicella zoster gây ra. Cái tên giời leo được gọi theo dân gian hoặc mụn rộp herpes. Ngoài phát ban, bệnh còn làm nổi nhiều đốm mụn nước li ti rải rác hoặc tập trung dọc theo đường đi của hệ thống dây thần kinh.

Các vị trí phát bệnh nhiều nhất là gần tai, mặt đùi trong hoặc vùng liên sườn, nguy hiểm nhất là ở hốc mắt. Các triệu chứng bệnh khi đã bùng phát sẽ gây cảm giác đau rát, đau nhức khó chịu, kèm theo sốt nhẹ. Những người mắc bệnh thường là do hệ miễn dịch yếu kém do bệnh lý hoặc chưa từng mắc bệnh thủy đậu trước đây.

Hầu hết các trường hợp mắc bệnh đều không quá nguy hiểm, có thể tự thuyên giảm và khỏi hẳn sau một thời gian ngắn. Tuy nhiên, các chuyên gia khuyến cáo người bệnh vẫn nên thăm khám để được chẩn đoán, điều trị tích cực, rút ngắn thời gian điều trị và phục hồi.

Nguyên nhân 

Có 3 nguyên nhân chính gây bệnh giời leo gồm:

Nhiễm virus

Virus Varicella zoster (VZV) thuộc nhóm virus herpes 3 là tác nhân chính gây ra bệnh giời leo. Đây cũng chính là loại virus gây ra bệnh thủy đậu. Ở những người đã từng mắc bệnh thủy đậu, sau khi điều trị khỏi, lượng lớn virus bị tiêu diệt nhưng vẫn còn một ít virus còn sót lại, chúng trú ẩn trong hệ thống dây thần kinh cảm giác dưới trạng thái "ngủ".

Đến khi gặp các điều kiện thuận lợi, virus sẽ được kích hoạt và phát triển trở lại. Chúng tăng sinh nhanh chóng và lan tỏa sang nhiều bộ phận khác dựa theo đường truyền dây thần kinh. Tình trạng này còn được gọi là thể zona thần kinh lan tỏa. Trong đợt bùng phát nặng, người bệnh sẽ rất đau nhức, ngứa ngáy, hình thành các tổn thương trên da, niêm mạc, thậm chí hoại tử thần kinh.

Suy giảm miễn dịch

Hệ miễn dịch là một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ khởi phát giời leo. Những người có hệ miễn dịch yếu kém bẩm sinh hoặc do thể trạng sức khỏe kém do mắc các bệnh lý tự miễn, bệnh nhân ung thư điều trị hóa - xạ trị, HIV/ AIDS... rất dễ mắc phải căn bệnh này.

Con đường khởi phát bệnh có thể do virus đã tiềm tàng sẵn trong cơ thể hoặc thông qua tiếp xúc trực tiếp với người bệnh.

Lây truyền virus zona thần kinh

Bệnh giời leo có khả năng lây truyền từ người sàng người thông qua tiếp xúc trực tiếp như ôm hôn, bắt tay, ngủ chung hoặc sử dụng chung dụng cụ ăn uống, khăn mặt, khăn tắm, quần áo... Đặc biệt, với những người chưa từng bị thủy đậu và cũng chưa tiêm vắc xin ngừa thủy đậu sẽ có nguy cơ cao bị lây nhiễm.

Yếu tố nguy cơ

Còn nhiều yếu làm tăng nguy cơ gây bệnh giời leo như:

• Tinh thần bất ổn, stress, căng thẳng cực độ;
• Người đã từng thực hiện ghép tạng;
• Người mắc bệnh HIV hoặc ung thư;
• Người chưa có miễn dịch với virus gây thủy đậu;
• ...

Triệu chứng 

Những triệu chứng của bệnh da liễu nói chung và bệnh giời leo nói riêng rất dễ nhận biết thông qua quan sát bằng mắt thường. Đối với bệnh giời leo thường có các dấu hiệu đặc trưng sau:

• Da phát ban ửng đỏ sau đó nổi lên các chùm mụn nước li ti;
• Mụn nước sưng đỏ, căng lên và chứa dịch trong giai đoạn đầu;
• Sau vài ngày, mụn nước chuyển sang màu đục, đặc dần lại và hóa mủ;
• Mụn mủ vỡ ra, hình thành vảy cứng tại nền da bị tổn thương và hình thành sẹo màu;

Trong quá trình phát triển của giời leo, bệnh nhân sẽ có các biểu hiện toàn thân kèm theo như:

• Đau nhức, ngứa rát tại vùng da bị tổn thương;
• Đau dọc theo các dây thần kinh (thường chỉ nửa bên cơ thể);
• Sốt cao;
• Đau đầu hoặc đau nửa đầu;
• Hoa mắt, ù tai;
• Mệt mỏi;
• Sưng phù mí mắt, đỏ mắt;
• Rối loạn bài tiết mồ hôi;
• ...

Các triệu chứng bệnh giời leo tiến triển qua từng giai đoạn, thường sau 1 - 2 tuần, các đốm mụn nước sẽ vỡ ra. Chuyên gia, bác sĩ khuyến cáo bệnh nhân nên thăm khám sớm ngay từ giai đoạn đầu khi vừa phát hiện các đốm mụn nước li ti xuất hiện để có hướng điều trị kịp thời.

Chẩn đoán 

Chẩn đoán bệnh giời leo được thực hiện thông qua đánh giá các biểu hiện lâm sàng và các triệu chứng do người bệnh cung cấp. Đồng thời, khai thác tiền sử bệnh cá nhân, thói quen sinh hoạt, ăn uống, lối sống hoặc có đang sử dụng loại thuốc nào hay không. Thông thường, các triệu chứng giời leo khá đặc hiệu nên chỉ cần đánh giá lâm sàng cũng có thể đưa ra kết luận.

Nhưng trong một số trường hợp không chắc chắn, bệnh nhân có thể sẽ phải lấy mẫu da hoặc mẫu dịch mang đi xét nghiệm nhằm tìm kiếm sự tồn tại của virus. Kết hợp nuôi cấy virus để xác định chủng virus có phải Varricella zoster hay không.

Trường hợp không phải cần tiến hành chẩn đoán lại từ đầu bằng các xét nghiệm chuyên sâu hơn như xét nghiệm máu, nước tiểu... Hoặc một số trường hợp hiếm phải thực hiện các kỹ thuật hình ảnh như chụp X quang, chụp cộng hưởng từ MRI để chẩn đoán bệnh.

Các chuyên gia da liễu hàng đầu nhận định giời leo tuy là bệnh lý da liễu thường gặp và hầu hết đều là lành tính. Tuy nhiên, còn tùy thuộc vào vị trí nổi mụn nước zona để đánh giá chính xác mức độ nguy hiểm của bệnh. Chẳng hạn như:

• Giời leo ở tai: Còn được gọi là hội chứng Ramsay Hunt, có thể gây suy giảm thính lực, mất vị giác ở vùng trước lưỡi. Virus có thể lan sang toàn bộ vùng mặt, tấn công và làm tổn thương dây thần kinh số VII dẫn đến liệt cơ mặt vĩnh viễn không thể phục hồi;
• Giời leo ở hốc mắt: Sự xuất hiện của các đốm mụn nước trong hốc mắt, xung quanh vùng da mắt có thể biến chứng viêm loét giác mạc, viêm kết mạc, suy giảm thị lực hoặc mù lòa vĩnh viễn;
• Bội nhiễm da: Các tổn thương ngoài da như phát ban, nổi mụn nước ngứa ngáy nếu không được chăm sóc sạch sẽ, vệ sinh sẽ rất dễ biến chứng bội nhiễm, mưng mủ nghiêm trọng;
• Viêm đa tạng: Trong trường hợp bệnh nặng, virus nhân lên và tăng trưởng nhanh chóng, phát tán lây lan vào trong hệ tuần hoàn, gây nhiễm trùng các cơ quan nội tạng như gan, phổi, não... cực kỳ nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong nếu không điều trị kịp thời;
• Các hệ lụy sức khỏe khác: Bệnh nhân bị zona thần kinh dai dẳng và không hể chữa khỏi dứt điểm có thể gây suy nhược cơ thể, ăn uống kém, sụt cân, giảm sự tập trung, suy giảm trí nhớ, trầm cảm...

Đây đều là những biến chứng nguy hiểm của bệnh giời leo nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Hoặc nếu phát hiện nhưng lại tự điều trị theo các biện pháp dân gian như "khoán" vùng da bị tổn thương bằng mực tàu, đắp thảo dược, đậu xanh nhai nát... sẽ khiến bệnh tiến triển ngày càng nặng, tăng nguy cơ bội nhiễm và gây khó khăn cho việc điều trị.

Các chuyên gia đánh giá giời leo là bệnh lý da liễu khá lành tính, tiên lượng tốt vì có khả năng tự thuyên giảm và khỏi hẳn sau một vài tuần điều trị, chăm sóc tích cực. Do đó, để sớm khỏi bệnh và ngăn ngừa các biến chứng khó lường, khuyến cáo bệnh nhân giời leo nên thăm khám sớm tại các bệnh viện chuyên khoa Da liễu để được chẩn đoán và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp.

Chữa bệnh giời leo sớm và đúng cách là cách tốt nhất để giúp bệnh nhân sớm khỏi bệnh mà không để lại bất kỳ di chứng nào. Mục tiêu điều trị chủ yếu dựa vào cải thiện triệu chứng, ức chế tiến triển bệnh và ngăn chặn biến chứng.

Có nhiều cách chữa bệnh giời leo khác nhau, bác sĩ sẽ chỉ định áp dụng biện pháp điều trị phù hợp nhất.

Điều trị nội khoa

Các loại thuốc trị bệnh giời leo thường dùng là:

• Thuốc kháng virus: Có tác dụng tiêu diệt và ức chế sự phát triển lan rộng của virus Varicella zoster, giúp các tổn thương ngoài da phục hồi nhanh hơn. Các loại thường dùng như Valacyclovir, Acyclovir, Famiciclovir...;
• Thuốc giảm đau: Trường hợp bệnh nhân bị đau nhức dữ dội và liên tục tại vùng da bị tổn thương có thể sử dụng thuốc giảm đau thông thường như Paracetamol, Aspirin hoặc Prednisone. Hoặc trường hợp bệnh nhân bị đau dây thần kinh liên sườn hậu herpes, xảy ra sau khoảng 6 tháng kể từ khi phát ban biến mất có thể dùng nhóm thuốc giảm đau như gabapentin hoặc pregabalin;
• Thuốc chống viêm: Nhằm hỗ trợ cải thiện các triệu chứng bệnh và ngăn ngừa bội nhiễm, bệnh nhân giời leo có thể sử dụng thuốc chống viêm như Ibuprofen hoặc Naproxen.
• Một số loại thuốc khác: 
  • Thuốc bôi ngoài da chứa capsaicin giảm đau rát, ngứa ngáy;
  • Dung dịch kháng sinh đối với mụn mủ tiết dịch như dalibour, jarish, acyclovir giảm ngứa;
  • Trường hợp nhiễm trùng có thể dùng thuốc mỡ kháng sinh như bactroban hoặc foban;
  • Thuốc chống co giật hoặc thuốc chống trầm cảm 3 vòng cho các trường hợp đau dây thần kinh liên sườn hậu herpes zona thần kinh nghêm trọng;

Liệu pháp tăng cường miễn dịch 

Điều trị giời leo bằng liệu pháp tăng cường miễn dịch thường ít được áp dụng vì đa số các trường hợp mắc bệnh đều không quá nguy hiểm và có tiên lượng tự khỏi tốt. Nhưng để đẩy nhanh quá trình phục hồi, bệnh nhân có thể áp dụng một số liệu pháp làm tăng sức mạnh miễn dịch của cơ thể như:

• Chiếu tia laser;
• Chiếu tia UVB;
• Chiếu sóng ngắn;
• Chiếu đèn hồng quang;
• Kích thích xung điện đến các dây thần kinh dưới da;

Tham khảo ý kiến tư vấn của bác sĩ chuyên khoa trước khi quyết định thực hiện để tránh gây các tác dụng phụ khó lường.

Chăm sóc tích cực tại nhà

Song song với dùng thuốc, bệnh giời leo cũng có thể được ức chế và tiến triển chậm lại, giảm nguy cơ biến chứng thông qua các thói quen sống tích cực sau:

• Giữ vệ sinh vùng da bị giời leo (kể cả mắt, tai) có tổn thương phát ban, nổi mụn nước sạch sẽ. Tuy nhiên, phải vệ sinh nhẹ nhàng để tránh nguy cơ bội nhiễm;
• Chườm mát hoăc quấn băng ẩm lên vùng da phát ban giúp giảm cảm giác ngứa rát tạm thời;
• Dùng thuốc nhỏ mắt chuyên dùng để dưỡng ẩm nếu có cảm giác mắt khô khó chịu;
• Tăng cường bổ sung vitamin C thúc đẩy tổn thương giời leo phục hồi nhanh hơn;
• Có chế độ dinh dưỡng phù hợp giúp tăng cường sức đề kháng chống lại tác nhân gây nhiễm trùng, thông qua rau xanh, củ quả, trái cây tươi, uống nhiều nước;
• Kiêng các loại thực phẩm không tốt cho tổn thương giời leo như hải sản chứa nhiều canxi (tôm, cua) hoặc thực phẩm giàu Arginine (yến mạch, bánh mì trắng), rượu bia...;
• Che chắn vùng da bị giời leo cẩn thận trước khi ra ngoài để hạn chế tiếp xúc với bụi bẩn, vi khuẩn, giảm nguy cơ bội nhiễm;

Bệnh giời leo có thể phòng ngừa được thông qua các biện pháp sau:

• Tiêm phòng vắc xin chống thủy đậu cho tất cả các đối tượng trẻ em hoặc vắc xin ngừa giời leo cho người lớn tuổi (> 60 tuổi) theo khuyến cáo của Bộ Y tế.
• Những người đã từng mắc bệnh thủy đậu cần chú ý dự phòng bệnh giời leo, nhất là trong điều kiện môi trường kém, thời tiết thay đổi đột ngột hoặc sức đề kháng yếu kém.
• Tuyệt đối không dùng chung các loại vật dụng cá nhân của người bệnh giời leo, thủy đậu và hạn chế tối đa tiếp xúc gần với họ.
• Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, hãy cách ly người bệnh một thời gian và tổng dọn dẹp, khử trùng nhà cửa để giảm thấp nhất nguy cơ lây nhiễm.
• Xây dựng lối sống lành mạnh bao gồm sinh hoạt điều độ, đúng giờ giấc, ăn uống đủ chất, tập thể dục thể thao thường xuyên, suy nghĩ tích cực, tránh stress... để duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh, bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh.
• Ngay khi phát hiện các dấu hiệu đau rát, ngứa ngáy hoặc phát ban ngoài da nhưng không rõ nguyên nhân, hãy rửa ngay bằng dung dịch nước muối sinh lý và đến cơ sở y tế gần nhất để được xử lý.

1. Tôi bị phát ban đỏ, nổi mụn nước phồng rộp ngứa ngáy và đau rát trên da là dấu hiệu của bệnh gì?

2. Nguyên nhân tại sao tôi bị bệnh giời leo?

3. Bệnh giời leo có phải bệnh zona thần kinh không?

4. Bệnh giời leo có gây biến chứng nào nguy hiểm nếu tôi không điều trị bệnh không?

5. Bị giời leo có chữa khỏi dứt điểm được không? Mất thời gian bao lâu?

6. Tôi cần thực hiện những xét nghiệm nào để chẩn đoán bệnh giời leo?

7. Phương pháp điều trị bệnh giời leo tốt nhất dành cho trường hợp bệnh của tôi?

8. Cách chăm sóc tổn thương giời leo tại nhà tôi cần thực hiện?

9. Tôi nên ăn uống như thế nào trong quá trình điều trị giời leo?

10. Bệnh giời leo có tái phát sau khi đã điều trị khỏi không?

Bệnh giời leo xảy ra rất thường xuyên do các tác nhân gây bệnh luôn ở xung quanh chúng ta. Nhưng bệnh cũng rất dễ phòng ngừa nếu mỗi người có ý thức trong việc giữ vệ sinh thân thể, nâng cao hệ miễn dịch bằng lối sống khoa học và không tiếp xúc gần với bệnh nhân thủy đậu/ giời leo. Khuyến cáo chủ động thăm khám, chẩn đoán chuyên khoa sớm để được tư vấn hướng điều trị phù hợp.