Bệnh Buồng Trứng Đa Nang

Bệnh đa nang buồng trứng (PCOS) là nguyên nhân phổ biến nhất gây vô sinh - hiếm muộn ở phụ nữ. Đặc điểm của bệnh là tăng hormone insulin và cường androgen dẫn đến rối loạn kinh nguyệt, béo phì, rậm lông, mụn trứng cá. Bệnh lý này cần được điều trị và quản lý để tăng khả năng sinh sản, phòng ngừa tiểu đường, các vấn đề tim mạch...

Bệnh buồng trứng đa nang hay đa nang buồng trứng (Polycystic Ovary Syndrome - PCOS) là hội chứng rối loạn nội tiết thường gặp ở nữ giới. Đặc trưng của bệnh lý này là cường hormone androgen, gia tăng hormone testosterone và LH bất thường gây hiện tượng rối loạn phóng noãn.

Bệnh buồng trứng đa nang là nguyên nhân phổ biến nhất gây vô sinh ở nữ giới. Để mang thai, nang noãn cần phải phát triển và rụng đều đặn từ 1 - 2 trứng trong mỗi chu kỳ. Tuy nhiên ở phụ nữ bị buồng trứng đa nang, tăng hormone androgen gây cản trở quá trình phát triển nang noãn. Kết quả là trứng không trưởng thành, không có hiện tượng rụng trứng nên tỷ lệ thụ thai rất thấp.

Do nang noãn không phát triển nên buồng trứng xuất hiện nhiều nang nhỏ, kích thước dưới 10mm và bên ngoài được bao bọc bởi một lớp niêm mạc dày.

Không chỉ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, buồng trứng đa nang còn gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe do cường hormon androgen, kháng insulin và rối loạn một số hormon khác.

Nếu phát hiện sớm, đa nang buồng trứng có thể kiểm soát thông qua lối sống và sử dụng thuốc. Trường hợp chủ quan có thể khiến bệnh tiến triển nặng gây ra nhiều vấn đề sức khỏe đi kèm. Hiện tại, điều trị bệnh lý này sẽ dựa vào hai nguyên tắc chính là cải thiện khả năng sinh sản và làm giảm triệu chứng do cường hormone androgen.

Nguyên nhân gây bệnh buồng trứng đa nang vẫn chưa được biết rõ. Trong đó, mất cân bằng nội tiết là yếu tố trực tiếp gây ra căn bệnh này. Tuy nhiên, các chuyên gia chưa thể xác định nguyên nhân sâu xa gây ra sự rối loạn của các hormone.

Các yếu tố sau đây đã được xác định có thể gia tăng nguy cơ mắc bệnh đa nang buồng trứng:

Yếu tố di truyền:

Gen di truyền có tham gia vào cơ chế bệnh sinh của đa nang buồng trứng. Các chuyên gia nhận thấy, nguy cơ mắc bệnh gia tăng khi gia đình có tiền sử mắc căn bệnh này. Gen quy định cấu tạo, cách thức hoạt động của các cơ quan trong cơ thể. Vì vậy, khi có gen mang bệnh, các tuyến nội tiết có thể hoạt động bất thường gây ra bệnh buồng trứng đa nang.

Chế độ ăn không hợp lý:

Chế độ ăn không hợp lý đã được xác định là yếu tố gia tăng nguy cơ mắc bệnh đa nang buồng trứng. Chế độ dinh dưỡng ít rau xanh, nhiều đường, tinh bột và thường xuyên bổ sung thực phẩm giàu năng lượng sẽ làm gia tăng insulin và nguy cơ mắc bệnh đa nang buồng trứng.

Thừa hormone insulin:

Insulin là hormon được tuyến tụy sản xuất nhằm chuyển hóa đường có trong thức ăn. Do đó, thói quen ăn uống không lành mạnh, ít vận động, thức khuya… có thể khiến nồng độ hormone gia tăng. Tăng hormone insulin là nguyên nhân trực tiếp gây bệnh buồng trứng đa nang.

Mất cân bằng nội tiết:

Ở người bị đa nang buồng trứng, nhận thấy có hiện tượng cường androgen (hormone sinh dục của nam giới) và mức insulin cao. Ở cả nam và nữ giới, androgen đều giữ một số chức năng quan trọng. Tuy nhiên nếu tăng androgen quá mức sẽ gây ức chế phát triển nang noãn, hậu quả là không xảy ra hiện tượng rụng trứng và vô kinh.

Bệnh đa nang buồng trứng có triệu chứng vô cùng đa dạng. Các biểu hiện đều bắt nguồn từ rối loạn nội tiết, cụ thể là kháng insulin và cường androgen buồng trứng.

Triệu chứng có thể khác nhau ở từng trường hợp phụ thuộc vào nồng độ androgen. Tuy nhiên nhìn chung, phụ nữ mắc chứng đa nang buồng trứng sẽ có những biểu hiện như sau:

Rối loạn kinh nguyệt:

Đa nang buồng trứng đặc trưng bởi hiện tượng tăng hormone androgen. Hormone này gia tăng sẽ gây ức chế quá trình phát triển của trứng, làm rối loạn phóng noãn. Trứng không trưởng thành nên không thể rụng đều đặn vào mỗi chu kỳ, kết quả là gây rối loạn kinh nguyệt.

Nữ giới bị rối loạn kinh nguyệt thường có biểu hiện là chu kỳ kinh nguyệt không đều, vòng kinh thưa trên 35 ngày, vô kinh, kinh nguyệt màu đen hoặc máu kinh quá loãng.

Rụng tóc:

Tăng hormone androgen quá mức sẽ gây ra tình trạng rụng tóc. Tóc rụng nhiều nhưng không rõ nguyên do có thể là dấu hiệu cảnh báo buồng trứng đa nang.

Rậm lông, mụn trứng cá:

Cường androgen sẽ kích thích tuyến lông phát triển, tăng tiết bã nhờn dẫn đến hiện tượng rậm lông và mụn trứng cá. Rậm lông thường xảy ra ở giữa ngực, dưới rốn, cằm và hai bên gò má.

Béo phì:

Bệnh buồng trứng đa nang đặc trưng bởi tình trạng tăng hormone insulin do hiện tượng kháng insulin và vô tình làm tăng nồng độ androgen của buồng trứng. Rối loạn các hormone này sẽ gây ra tình trạng thừa cân, thậm chí là béo phì ở nữ giới. Phụ nữ mắc chứng buồng trứng đa nang thường bị thừa cân, đặc biệt là tích mỡ nhiều ở vùng bụng.

Các triệu chứng khác:

Cường androgen do bệnh đa nang buồng trứng còn gây ra một số triệu chứng khác như:

• Đau vùng chậu
• Xuất huyết tử cung
• Cơ thể mệt mỏi, giảm năng lượng
• Ngưng thở khi ngủ
• Nhức đầu
• Dễ bị lo lắng, căng thẳng
• Da sậm màu, dày sừng (xuất hiện gai đen ở vùng nách, gáy, khuỷu tay và khớp gối)

Các triệu chứng của đa nang buồng trứng xuất hiện từ rất sớm (giai đoạn dậy thì) và triệu chứng có mức độ nghiêm trọng dần theo thời gian. Đa nang buồng trứng là dạng rối loạn nội tiết khá phổ biến ở nữ giới. Ngoài những ảnh hưởng đối với khả năng sinh sản, căn bệnh này còn kéo theo nhiều vấn đề sức khỏe do tăng androgen và kháng insulin.

Nếu nghi ngờ bị đa nang buồng trứng (vòng kinh thưa, vô kinh), bạn nên đến bệnh viện thăm khám sớm. Chẩn đoán bệnh đa nang buồng trứng bao gồm khám lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng.

Bác sĩ sẽ đặt câu hỏi để khai thác triệu chứng, tìm hiểu bệnh sử, tiền sử gia đình… Sau đó, sẽ siêu âm vùng chậu và thực hiện xét nghiệm nồng độ testosterone, hormone TSH, FSH, prolactin, đo hormone insulin.

Tiêu chuẩn chẩn đoán:

Bệnh đa nang buồng trứng sẽ được chẩn đoán nếu đáp ứng 2 trong 3 tiêu chí:

• Có bằng chứng cho thấy sự gia tăng của hormon androgen
• Kinh nguyệt không đều do rối loạn chức năng phóng noãn
• Xuất hiện hơn 10 nang trứng ở mỗi buồng khi siêu âm vùng chậu

Bệnh đa nang buồng trứng (PCOS) đặc trưng bởi sự gia tăng của androgen và tăng insulin do hiện tượng kháng insulin. Những thay đổi bất thường của các hormone này sẽ kéo theo nhiều vấn đề về sức khỏe.

Nếu không được điều trị, đa nang buồng trứng sẽ gây ra các biến chứng như:

• Vô sinh - hiếm muộn: Hormone androgen ở buồng trứng tăng cao sẽ gây cản trở quá trình phát triển của nang noãn, kết quả là trứng không đủ trưởng thành để rụng. Rối loạn phóng noãn là nguyên nhân trực tiếp khiến nữ giới không có kinh nguyệt và không thể mang thai.
• Béo phì: Thống kê cho thấy, khoảng 30 - 35% trường hợp đa nang buồng trứng có biểu hiện béo phì. Biến chứng này có thể do chế độ ăn uống và do ảnh hưởng của hiện tượng kháng insulin trong cơ chế bệnh sinh.
• Tăng nguy cơ ung thư: Buồng trứng đa nang gia tăng nguy cơ ung thư nội mạc tử cung. Nguyên nhân sâu xa là do rối loạn phóng noãn, dẫn đến hiện tượng vô kinh khiến cho niêm mạc tử cung liên tục dày lên nhưng không bị bong ra và đào thải. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển khối u ác tính.
• Tiểu đường type 2: Bệnh đa nang buồng trứng đặc trưng bởi hiện tượng kháng insulin dẫn đến việc tuyến tụy phải sản xuất hormone liên tục. Nếu không được điều trị, kháng insulin sẽ trở nên nghiêm trọng hơn gây ra tình trạng tăng đường huyết và tiểu đường type 2.
• Các vấn đề về tim mạch: Tăng insulin ở phụ nữ bị đa nang buồng trứng sẽ kéo theo nhiều vấn đề về tim mạch như rối loạn lipid máu, xơ vữa động mạch, tăng huyết áp…
• Các biến chứng thai kỳ: Phụ nữ bị đa nang buồng trứng có nguy cơ gặp phải các biến chứng thai kỳ cao hơn so với bình thường. Các biến chứng có thể gặp phải bao gồm sinh non, tiền sản giật, tiểu đường thai kỳ
• Biến chứng khác: Ngoài những biến chứng kể trên, bệnh buồng trứng đa nang còn gây ra nhiều vấn đề sức khỏe khác như ngưng thở khi ngủ, gan nhiễm mỡ không do rượu, trầm cảm, rối loạn lo âu…

Ảnh hưởng lớn nhất của bệnh đa nang buồng trứng là gây vô sinh - hiếm muộn. Phụ nữ mắc chứng bệnh này được khuyến khích sinh con sớm để tránh khó có con khi tuổi tác cao.

Nếu được phát hiện và điều trị sớm, đa nang buồng trứng có thể được kiểm soát. Nữ giới vẫn có thể mang thai, sinh con nhưng cần đến sự hỗ trợ của thuốc. Trường hợp không có đáp ứng sẽ phải can thiệp những phương pháp hỗ trợ sinh sản.

Như đã đề cập, điều trị bệnh đa nang buồng trứng được thực hiện với 2 mục tiêu là điều trị vô sinh và điều trị triệu chứng do cường hormone androgen. Các phương pháp điều trị bệnh đa nang buồng trứng được áp dụng phổ biến hiện nay:

Biện pháp không dùng thuốc

Biện pháp không dùng thuốc có vai trò quan trọng trong điều trị đa nang buồng trứng. Các biện pháp được thực hiện chủ yếu là giảm cân, thay đổi lối sống để cải thiện triệu chứng và gia tăng tỷ lệ mang thai.

Các biện pháp không dùng thuốc cho bệnh nhân đa nang buồng trứng bao gồm:

• Tập thể dục thường xuyên và ăn uống hợp lý để cải thiện tình trạng thừa cân - béo phì.
• Ngủ sớm, hạn chế căng thẳng để giữ tinh thần thoải mái.
• Tránh các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, cà phê…
• Hạn chế thực phẩm giàu năng lượng, tinh bột và đường để điều chỉnh hormone insulin. Bằng cách này, các triệu chứng của bệnh đa nang buồng trứng sẽ được cải thiện đáng kể.
• Tránh sử dụng các loại thuốc gây rối loạn nội tiết. Tốt nhất, nên trao đổi với bác sĩ về tình trạng sức khỏe để được chỉ định loại thuốc phù hợp.

Sử dụng thuốc

Thuốc được sử dụng để cải thiện tình trạng kháng insulin và kích thích hiện tượng phóng noãn. Loại thuốc được chỉ định phụ thuộc vào bệnh trạng cụ thể.

Các loại thuốc dùng trong điều trị bệnh đa nang buồng trứng (PCOS) bao gồm:

• Thuốc tránh thai hằng ngày: Thuốc tránh thai dạng kết hợp hoặc dạng chỉ chứa progestin là lựa chọn hàng đầu khi điều trị đa nang buồng trứng. Loại thuốc này có tác dụng điều hòa kinh nguyệt, cải thiện tình trạng mụn trứng cá, rậm lông do tăng hormon androgen.
• Metformin: Metformin có tác dụng giảm cảm giác thèm ăn, cải thiện tình trạng rậm lông bằng cách tăng độ nhạy cảm với insulin. Bên cạnh đó, thuốc cũng có hiệu quả làm giảm nồng độ testosterone, từ đó cải thiện các triệu chứng nam hóa ở phụ nữ bị PCOS.
• Clomiphene: Clomiphene được sử dụng để điều trị vô sinh ở nữ giới bị đa nang buồng trứng. Thuốc có tính chất kháng estrogen, kích thích giải phóng gonadotropin và FSH nhằm phát triển nang noãn và gây rụng trứng.
• Cyproterone: Cyproterone có thể được sử dụng trong điều trị hội chứng đa nang buồng trứng. Loại thuốc này có đặc tính androgen nên có thể làm giảm một số triệu chứng do cường androgen như rậm lông, rụng tóc, mụn trứng cá…
• Các loại thuốc khác: Có thể dùng thêm kem điều trị mụn, sản phẩm tẩy lông, thuốc điều trị rụng tóc… để cải thiện triệu chứng do bệnh đa nang buồng trứng gây ra.

Hiện nay, Metformin và thuốc tránh thai vẫn là lựa chọn ưu tiên khi điều trị bệnh buồng trứng đa nang. Do bệnh có tính chất mãn tính nên điều trị bằng thuốc phải được duy trì trong một thời gian dài. Vì vậy, cần phải tái khám định kỳ để được đánh giá chức năng gan, thận và nồng độ các hormone trong máu.

Phẫu thuật

Sử dụng thuốc có thể không mang lại hiệu quả trong một vài trường hợp. Lúc này, điều trị ngoại khoa sẽ được cân nhắc. Các phương pháp phẫu thuật được xem xét trong điều trị bệnh đa nang buồng trứng:

• Cắt góc buồng trứng
• Xẻ buồng trứng
• Đốt điểm buồng trứng

Mục tiêu của phẫu thuật là làm giảm hormone androgen và kích thích hiện tượng phóng noãn. Khi phẫu thuật, bác sĩ sẽ loại bỏ bớt mô đệm ở trứng để trứng có thể trưởng thành và rụng đều đặn ở mỗi chu kỳ.

Phẫu thuật là lựa chọn cuối cùng khi điều trị nội khoa không mang lại hiệu quả. Ngoài chi phí cao, can thiệp ngoại khoa còn đi kèm với nhiều biến chứng như suy buồng trứng sớm, dính sau mổ.

Các phương pháp hỗ trợ sinh sản

Trường hợp bị đa nang buồng trứng mong muốn có con có thể cân nhắc các phương pháp hỗ trợ sinh sản. PCOS đặc trưng bởi tăng androgen nên không có hiện tượng rụng trứng trong mỗi chu kỳ. Vì vậy, nhiều trường hợp không thể mang thai tự nhiên dù điều trị tích cực bằng thuốc.

Tùy vào tình trạng sức khỏe của nữ giới và bạn đời, các bác sĩ sẽ tư vấn thực hiện một trong những phương pháp hỗ trợ sinh sản sau:

• Bơm tinh trùng vào tử cung hay thụ tinh nhân tạo (IUI)
• Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF)
• Phương pháp tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI)
• Phương pháp trưởng thành noãn trong ống nghiệm (IVM)

Quản lý các vấn đề sức khỏe có liên quan

Bệnh đa nang buồng trứng có liên quan đến nhiều vấn đề sức khỏe như rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn lipid, tiểu đường, tim mạch… Do đó, bên cạnh điều trị PCOS, bệnh nhân cần phải quản lý các vấn đề sức khỏe liên quan.

Để quản lý bệnh tật, cần phải điều chỉnh lối sống cho phù hợp. Lên kế hoạch cai thuốc lá, tránh sử dụng rượu bia, hạn chế chất kích thích và tập thể dục thường xuyên. Ngoài ra, cần phải tái khám đều đặn để phát hiện sớm những vấn đề bất thường.

Nguyên nhân gây bệnh đa nang buồng trứng chưa được biết rõ nên không có phương pháp phòng ngừa bệnh lý này. Dù vậy, các bác sĩ Phụ khoa vẫn khuyến khích nữ giới nên thực hiện các biện pháp sau đây:

• Giữ cân nặng hợp lý, tránh thừa cân - béo phì.
• Hạn chế tinh bột, đường và chất béo trong chế độ ăn.
• Tăng cường vận động, nên duy trì thói quen tập thể dục hằng ngày để cải thiện sức khỏe và điều hòa hormone.
• Khám phụ khoa ít nhất 1 năm/ lần để phát hiện sớm các vấn đề bất thường.

1. Bị đa nang buồng trứng có mang thai được không?

2. Cần thực hiện xét nghiệm nào để chẩn đoán đa nang buồng trứng?

3. Bị đa nang buồng trứng nên dùng thuốc hay phẫu thuật?

4. Cần điều chỉnh lối sống ra sao để kiểm soát bệnh đa nang buồng trứng?

5. Tôi có thể gặp phải tác dụng phụ khi dùng thuốc?

6. Những ảnh hưởng lâu dài của bệnh đa nang buồng trứng?

7. Điều trị đa nang buồng trứng mất bao lâu?

8. Chi phí chữa đa nang buồng trứng có cao không? Có được BHYT hỗ trợ?

Bệnh đa nang buồng trứng là nguyên nhân chủ yếu gây vô sinh ở phụ nữ. Thực tế, căn bệnh này không chỉ ảnh hưởng đến sinh sản mà còn tác động xấu đến tim mạch, nội tiết và sức khỏe tâm thần. Nếu nghi ngờ bị đa nang buồng trứng, cần thăm khám sớm để có thể quản lý bệnh thành công và ngăn ngừa biến chứng hiệu quả.