Bệnh Teo Dây Thần Kinh Thị Giác

Bệnh teo dây thần kinh thị giác ảnh hưởng đến tầm nhìn và khả năng nhận diện màu sắc. Bệnh lý này có thể gặp ở người trẻ và người lớn tuổi với nguyên nhân vô cùng đa dạng. Hầu hết tổn thương ở dây thần kinh thị giác đều tồn tại vĩnh viễn, can thiệp điều trị chỉ góp phần ngăn chặn tiến triển và phòng tránh mù lòa.

Bệnh teo dây thần kinh thị giác (Optic Nerve Atrophy) là tình trạng thần kinh thị giác bị thoái hóa, tổn thương làm ảnh hưởng đến thị lực nhìn xa, nhìn gần và sắc giác (khả năng nhận diện màu sắc). Bệnh thường gặp ở người lớn tuổi nhưng đôi khi cũng có thể gặp ở trẻ em.

Thần kinh thị giác nằm ở gần đài thị giác với chức năng chính là dẫn truyền hình ảnh từ võng mạc đến vỏ não - trung tâm xử lý hình ảnh. Nhờ đó, mắt có thể nhìn thấy hình ảnh dù ở xa hoặc gần và nhận diện tốt màu sắc với cường độ khác nhau.

Teo dây thần kinh đồng nghĩa với chức năng sẽ bị suy giảm đáng kể. Người bệnh sẽ gặp khó khăn trong việc nhìn xa, nhìn gần và nhận diện màu sắc. Ở trẻ em, chứng bệnh này còn có thể đi kèm với rung giật nhãn cầu.

Những tổn thương ở dây thần kinh thị giác đa phần đều tồn tại vĩnh viễn và không có khả năng hồi phục. Chính vì vậy, hiện tại vẫn chưa có phương pháp điều trị hiệu quả cho bệnh lý này. Tuy nhiên, điều trị giúp ích rất nhiều trong việc cải thiện thị lực và ngăn ngừa bệnh tiến triển nặng.

Bệnh teo dây thần kinh thị giác được chia thành 2 loại là teo dây thần kinh thị giác nguyên phát và teo dây thần kinh thị giác thứ phát:

Teo dây thần kinh thị giác nguyên phát:

Teo dây thần kinh thị giác nguyên phát là tình trạng dây thần kinh thị giác bị tổn thương một cách tự phát, không có nguyên nhân cụ thể. Tình trạng này chủ yếu gặp ở người cao tuổi.

Teo dây thần kinh thị giác thứ phát:

Teo dây thần kinh thị giác thứ phát là trường hợp tổn thương dây thần kinh thị giác có nguyên nhân, thường là do mắc phải như chấn thương, ảnh hưởng của các bệnh về mắt, thiếu hụt chất dinh dưỡng… Trường hợp thứ phát có thể cải thiện bệnh bằng cách điều trị nguyên nhân.

Các dây thần kinh ở xung quanh vùng mắt có kích thước rất nhỏ và nhạy cảm. Bất cứ yếu tố tác động nào cũng khiến cho dây thần kinh thị giác bị tổn thương, thoái hóa. Có khá nhiều nguyên nhân gây bệnh teo dây thần kinh thị giác bao gồm:

Viêm dây thần kinh thị giác:

Viêm dây thần kinh thị giác bao gồm viêm gai thị, viêm thị thần kinh hậu cầu… là nguyên nhân phổ biến gây teo dây thần kinh thị giác.

Tình trạng này thường không rõ nguyên nhân, đa phần được giải thích là do hệ miễn dịch tấn công “nhầm” gây tổn thương bao myelin bên ngoài. Kết quả là dây thần kinh thị giác bị viêm trong một thời gian dài, sau đó chuyển sang giai đoạn teo. Nguyên nhân này thường gặp ở người trẻ tuổi từ 20 - 35 tuổi.

Gen di truyền:

Hai gen (OPA1 và OPA3) đã được xác định là có liên quan đến thoái hóa, teo dây thần kinh thị giác. Trong đó, khoảng 75% trường hợp là do đột biến ở gen OPA1.

Giảm lưu lượng máu nuôi:

Theo thời gian, các cơ quan trong cơ thể đều bị thoái hóa do quá trình lão hóa. Ở người cao tuổi, teo dây thần kinh thị giác là kết quả do thiếu máu nuôi dưỡng. Khi lưu lượng máu nuôi giảm, dây thần kinh thị giác dễ bị teo, thoái hóa do tốc độ phục hồi chậm. Tình trạng này gặp chủ yếu ở người bị xơ vữa động mạch và tiểu đường.

Tác dụng phụ của thuốc:

Teo dây thần kinh thị giác có thể do tác dụng phụ của thuốc điều trị bệnh lao và sốt rét.

Do các bệnh thần kinh di truyền:

Bệnh teo dây thần kinh thị giác ở trẻ em và thanh thiếu niên thường do các bệnh lý thần kinh di truyền như viêm dây thần kinh võng mạc. Nếu do những nguyên nhân này, trẻ thường bị rung giật nhãn cầu đi kèm với rối loạn sắc giác và giảm thị lực.

Thiếu hụt chất dinh dưỡng:

Tương tự như các cơ quan khác, dây thần kinh thị giác cần được nuôi dưỡng bởi nhiều dưỡng chất. Tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng như axit folic, vitamin B12, B9 và đạm có thể khiến cho cơ quan này bị thoái hóa.

Tổn thương thần kinh do độc tố:

Các độc tố như methyl alcohol, xyanua, carbon monoxide, chì, hóa chất trong khói thuốc… đều có thể gây tổn thương thần kinh. Các dây thần kinh xung quanh mắt vô cùng nhạy cảm nên sẽ có nguy cơ bị tổn thương cao hơn.

Chấn thương:

Chấn thương cơ học ở vùng mắt có thể gây tổn thương dây thần kinh thị giác. Tác động từ chấn thương thúc đẩy quá trình thoái hóa dây thần kinh gây viêm, teo kết quả là làm giảm thị lực.

Các nguyên nhân khác:

Bệnh teo dây thần kinh thị giác còn có thể xảy ra do ảnh hưởng của xạ trị, mắc bệnh cườm nước (glaucoma), đa xơ cứng, đột quỵ, u não… Những bệnh lý này đều có thể làm tổn thương, thoái hóa dây thần kinh thị giác.

Trong nhiều trường hợp, bệnh teo dây thần kinh thị giác có thể khởi phát vô căn. Những trường hợp không xác định được nguyên nhân đa phần gặp ở người lớn tuổi.

Dây thần kinh thị giác chịu trách nhiệm truyền hình ảnh thô về trung tâm xử lý hình ảnh ở vỏ não. Khi cơ quan này bị tổn thương, suy giảm thị giác là triệu chứng rõ rệt nhất. Để kịp thời phát hiện bệnh, cần chú ý những dấu hiệu sau:

• Giảm thị lực rõ rệt (có khả năng nhìn xa và nhìn gần).
• Thị lực giảm đột ngột trong vài giờ cho đến vài ngày, thường khởi phát sau khi ngủ dậy. Bệnh nhân nhận thấy mắt nhìn mờ đi rõ rệt hoặc cũng có thể mờ nhẹ tùy theo mức độ tổn thương dây thần kinh thị giác.
• Hốc mắt có cảm giác đau âm ỉ, mức độ đau tăng lên khi chuyển động mắt (đặc biệt là liếc mắt)
• Tầm nhìn giảm.
• Sắc giác giảm khiến cho việc nhận diện màu sắc bị ảnh hưởng. Bệnh nhân có thể gặp phải rối loạn màu xanh - đỏ, nhìn màu sắc không chính xác…
• Mù lòa (xảy ra khi dây thần kinh thị giác bị teo hoàn toàn)

Các triệu chứng của bệnh teo dây thần kinh có xu hướng nghiêm trọng hơn theo thời gian. Vì vậy, cần thăm khám ngay khi nhận thấy các triệu chứng bất thường. Sau khi trao đổi về các triệu chứng gặp phải, hỏi tiền sử cá nhân, gia đình… bác sĩ sẽ yêu cầu thực hiện một số kỹ thuật sau:

• Soi đáy mắt: Nếu bị teo dây thần kinh thị giác, soi đáy mắt sẽ phát hiện những bất thường như đĩa thị giác có xu hướng nhợt nhạt hơn bình thường và đôi khi đi kèm với hiện tượng teo.
• Chụp cắt lớp võng mạc: Chụp cắt lớp võng mạc giúp đánh giá tế bào hạch ở võng mạc, tế bào sợi thần kinh võng mạc quanh mắt…
• MRI, CT sọ não: Nếu nghi ngờ có khối u chèn ép hoặc bị đa xơ cứng, bác sĩ sẽ chỉ định MRI hoặc CT sọ não.

Các kỹ thuật chẩn đoán không chỉ giúp phát hiện teo dây thần kinh thị giác mà còn hỗ trợ trong việc tìm nguyên nhân. Khi có nguyên nhân cụ thể, quá trình điều trị sẽ diễn ra thuận lợi hơn. Dây thần kinh thị giác vì thế có thể hồi phục chức năng, hạn chế teo hoàn toàn dẫn đến mù lòa.

Tiên lượng của bệnh teo dây thần kinh thị giác phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Các nguyên nhân như viêm dây thần kinh thị giác, thiếu dưỡng chất… có thể hồi phục tốt sau khi kiểm soát bệnh nguyên. Tuy nhiên, những trường hợp có liên quan đến tăng nhãn áp, tổn thương thần kinh do độc tố, chấn thương… đôi khi không thể hồi phục hoàn toàn.

Bệnh teo dây thần kinh thị giác gây giảm thị lực, ảnh hưởng đến khả năng nhận diện màu sắc. Tình trạng này gây ra rất nhiều phiền toái trong cuộc sống, đặc biệt là với những người làm công việc đòi hỏi thị lực cao như thiết kế, họa sĩ, kế toán, nhân sự, biên tập viên… Nếu không được điều trị, dây thần kinh thị giác teo hoàn toàn có thể dẫn đến mù lòa.

Ngoài những ảnh hưởng đến thị lực, teo dây thần kinh thị giác còn có thể gây mất thính lực, giảm khả năng giữ thăng bằng do thị lực giảm

Hiện nay, tỷ lệ mắc các bệnh lý nhãn khoa không ngừng gia tăng do tiếp xúc thường xuyên với các thiết bị điện tử. Tuy nhiên, các bệnh lý này chưa được quan tâm đúng mức do hiểu biết hạn chế. Bản thân mỗi người cần chú ý các biểu hiện bất thường để có thể phát hiện sớm bệnh lý, qua đó có phương án điều trị phù hợp.

Điều trị bệnh teo dây thần kinh thị giác phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Các lựa chọn trong quá trình điều trị bao gồm:

Bổ sung dinh dưỡng

Nếu teo dây thần kinh thị giác do thiếu hụt dưỡng chất, bổ sung dinh dưỡng có thể tái tạo, phục hồi phần nào dây thần kinh thị giác. Có thể bổ sung dinh dưỡng thông qua chế độ ăn uống hoặc sử dụng các viên uống, TPCN.

Sử dụng thuốc

Dây thần kinh thị giác có thể bị tổn thương do thiếu máu nuôi dưỡng. Ngoài ra, tình trạng viêm, nhiễm trùng cơ quan này cũng có thể là nguyên nhân gây teo dây thần kinh thị giác.

Ngoài bổ sung dinh dưỡng, một số trường hợp sẽ phải sử dụng các loại thuốc sau:

• Thuốc chống xơ vữa động mạch
• Thuốc bảo vệ, tái tạo dây thần kinh
• Viên uống hỗ trợ thúc đẩy tăng lưu lượng máu
• Các loại thuốc, viên uống cung cấp chất chống oxy hóa
• Trường hợp viêm dây thần kinh thị giác có thể dùng thuốc chống viêm, kháng sinh

Các loại thuốc được sử dụng với mục đích tăng máu nuôi dưỡng, hạn chế tổn thương ở dây thần kinh thị giác tiến triển. Tuy nhiên, khả năng hồi phục thường không quá khả quan vì hầu hết tổn thương đều là vĩnh viễn, không thể đảo ngược.

Điều trị bằng tế bào gốc

Hiện nay, ở các nước phát triển, bệnh teo dây thần kinh thị giác được điều trị bằng tế bào gốc. Phương pháp này sử dụng tế bào gốc để chữa lành tổn thương ở dây thần kinh thị giác, qua đó cải thiện thị lực và phòng tránh mù lòa. Thử nghiệm ban đầu cho thấy, điều trị bằng tế bào gốc có những cải thiện như tăng độ nhạy sáng, cải thiện rung giật nhãn cầu, lác, cải thiện tầm nhìn cả vào ban ngày và ban đêm.

Trên thực tế, điều trị teo dây thần kinh thị giác còn nhiều hạn chế. Không ít người tìm đến y học cổ truyền, cấy chỉ… với mong muốn cải thiện thị lực, ngăn chặn biến chứng mù lòa. Tuy nhiên theo đánh giá của các bác sĩ, hầu hết các can thiệp đều không cho kết quả quá khả quan vì tổn thương ở dây thần kinh thị giác đều tồn tại vĩnh viễn.

Hiện tại, không có phương pháp nào có thể phòng ngừa bệnh teo dây thần kinh thị giác. Dù vậy, vẫn có thể hạn chế nguy cơ bằng một số cách sau:

• Chăm sóc mắt bằng cách hạn chế tiếp xúc với thiết bị điện tử, ngồi đúng tư thế, đọc sách khi có đủ ánh sáng.
• Đeo kính mát để bảo vệ mắt khỏi tia UV.
• Cung cấp đầy đủ dinh dưỡng thông qua chế độ ăn, bổ sung viên uống và TPCN cần thiết.
• Khám mắt định kỳ để phát hiện các vấn đề bất thường như tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, teo dây thần kinh thị giác…

1. Tôi thường xuyên nhìn mờ, nhận diện sai màu sắc là do đâu?

2. Vì sao tôi bị bệnh teo dây thần kinh thị giác?

3. Tình trạng của tôi có nghiêm trọng không?

4. Với tình trạng hiện tại, tôi nên điều trị bằng phương pháp nào?

5. Thị lực của tôi có thể cải thiện sau khi điều trị hay không?

6. Tôi cần dùng thuốc trong bao lâu?

7. Bệnh teo dây thần kinh thị giác có di truyền cho con cái không? Làm sao để phát hiện sớm?

Bệnh teo dây thần kinh thị giác là nguyên nhân gây mù lòa vĩnh viễn bên cạnh đục thủy tinh thể và glaucoma. Hiện nay, điều trị bệnh lý này còn rất nhiều hạn chế. Để bảo tồn thị lực, chỉ có cách duy nhất là phát hiện và điều trị sớm.