Hội Chứng Chóng Mặt Kịch Phát Lành Tính

Chóng mặt kịch phát lành tính được mô tả là một dạng chóng mặt phổ biến nhất hiện nay. Xảy ra do sự dịch chuyển của các tinh thể canxi carbonat ở tai trong. Nguyên nhân gây ra thường là do chấn thương đầu, lão hóa hoặc ảnh hưởng bởi một số tình trạng bệnh lý. Các chọn lựa điều trị cơ bản thường là thủ thuật tái định vị ống tủy, dùng thuốc hoặc can thiệp phẫu thuật. 

Chóng mặt kịch phát lành tính (Benign Paroxysmal Positional Vertigo - BBPV) có tên gọi đầy đủ là Hội chứng chóng mặt tư thế kịch phát lành tính. Đây là một dạng chóng mặt điển hình, khởi phát do thực hiện các cử động đầu hoặc đổi tư thế đột ngột. Có thể phát triển kèm theo một số triệu chứng khác như nôn mửa, mờ mắt, mất thăng bằng...

Đây hoàn toàn là một tình trạng sức khỏe lành tính, thuộc về vấn đề cơ học của tai trong. Xảy ra khi các tinh thể canxi carbonat tích tụ quá mức trong bất kỳ ống tai nào. Chúng kích thích sự chuyển động bất thường của chất lỏng ở tai trong, gây truyền dẫn sai tín hiệu chuyển động của đầu đến não.

Nhưng trong một số ít trường hợp, vấn đề này có thể là dấu hiệu tiến triển nghiêm trọng, nhất là khi xảy ra thường xuyên, cảnh báo một số bệnh lý khác nguy hiểm. Chẳng hạn như chấn thương va chạm hoặc các bệnh lý tiềm ẩn như đau nửa đầu, thiếu máu cục bộ, viêm mê đạo, viêm dây thần kinh tiền đình...

Bất kỳ độ tuổi nào cũng có thể mắc phải hội chứng này, nhưng phổ biến nhất là ở người lớn tuổi (thường là > 50 tuổi). Một vài trường hợp cũng có thể xảy ra ở trẻ em nhưng rất hiếm.

Phân loại hội chứng chóng mặt kịch phát lành tính thường dựa vào nhiều yếu tố, trong đó phổ biến nhất là dựa vào vị trí phát triển bất thường bên trong tai như ở ống sau, ống trước hoặc ống ngang.

• Loại BPPV ống sau: Đây là dạng phổ biến nhất, chiếm hơn 80% trường hợp phát triển triệu chứng chóng mặt đột ngột lành tính. Tình trạng này được gây ra bởi sự dịch chuyển của các tinh thể canxi trong ống bán khuyên, nằm ở vị trí sau tai trong.
• Loại BPPV ống trước: Loại này ít phổ biến hơn loại ống sau, xảy ra khi các tinh thể dịch chuyển trong ống bán khuyên nằm ngang của tai trong.
• Loại BPPV ống ngang: Dạng này khá hiếm gặp và được gây ra bởi sự dịch chuyển  bất thường của các tinh thể canxi trong ống bán khuyên ngang của tai trong.

Bản chất của cơn chóng mặt kịch phát lành tính khởi phát từ những bất thường trong tai trong. Đây là nơi tập trung của các ống tai chứa đầy chất dịch lỏng, chúng nằm ở các vị trí định hướng ở nhiều góc độ khác nhau. Khi chúng ta cử động đầu, chất lỏng sẽ di chuyển theo các ống này và truyền tín hiệu về cho não để biết đầu đang cử động hướng nào, tốc độ ra sao...

Đối với những người bình thường, lượng dịch chỉ ở mức vừa phải, đủ để thực hiện nhiệm vụ này. Nhưng với những người mắc hội chứng chóng mặt kịch phát lành tính, lượng dịch tích tụ ở các ống tai trong lại quá ngưỡng cho phép. Kèm theo sự tích tụ của các tinh thể canxi carbonat trong ống bán khuyên (otoconia), dẫn đến kích thích chuyển động bất thường của chất lỏng ở tai trong.

Khi đầu đứng yên sẽ không gây ra kích thích. Nhưng khi chuyển động nhanh, mạnh và đột ngột có thể khiến các otoconia di chuyển bất thường trong chất dịch lỏng. Hậu quả khiến tai trong gửi sai tín hiệu đến não, làm khởi phát cơn chóng mặt và các triệu chứng liên quan.

Theo thống kê, có đến 50 - 70% trường hợp mắc phải hội chứng này mà không xác định được nguyên nhân. Những trường hợp này được xếp vào nhóm nguyên phát hoặc vô căn. Riêng số ít các trường hợp còn lại thuộc nhóm chóng mặt kịch phát lành tính thứ phát. Liên quan chủ yếu đến một số yếu tố nguy cơ sau:

• Chấn thương đầu: Những tác động mạnh gây chấn thương vùng đầu có thể khiến các tinh thể canxi carbonat di chuyển lệch khỏi vị trí bình thường của tai trong. Người bị chấn thương đầu thường xảy ra chóng mặt kịch phát lành tính ở cả hai bên tai.
• Các bệnh lý tiềm ẩn: Một số bệnh lý có liên quan mật thiết đến sự khởi phát của chóng mặt kịch phát lành tính như:
  • Thiếu máu cục bộ;
  • Viêm dây thần kinh tiền đình;
  • Viêm mê đạo;
  • Bệnh Ménière;
  • Chứng đau nửa đầu;
  • U dây thần kinh âm thanh;
• Tai biến hậu phẫu: Một số ít trường hợp chóng mặt kịch phát lành tính cũng có thể xảy ra sau phẫu thuật tai trong. Cơ chế bệnh sinh có thể liên quan đến việc kỹ thuật phẫu thuật làm tổn thương đến sự hoạt động bình thường của nang màng sỏi tai, gây phóng thích otoconia vào nội dịch.
• Một số yếu tố khác:
  • Người lớn tuổi bị lão hóa gây thoái hóa hệ thống tiền đình ở tai trong;
  • Những người nằm trên giường trong một thời gian dài, ít hoặc không vận động có thể khiến các tinh thể dịch chuyển sai lệch;
  • Các bệnh nhiễm trùng do virus có thể làm tăng nguy cơ viêm tai trong dẫn đến BPPV;

Triệu chứng 

Chóng mặt và có cảm giác quay cuồng, mọi thứ xung quanh đảo lộn là triệu chứng thường gặp nhất khi mắc phải hội chứng này. Cơn chóng mặt này thường được kích hoạt khi bạn thực hiện các chuyển động đầu như xoay trái phải, ngửa đầu ra sau nhìn lên, lăn lộn trên giường hoặc ngồi dậy khi đang nằm...

Kèm theo đó là một số triệu chứng điển hình gồm:

• Buồn nôn, nôn ói;
• Nhìn mờ;
• Mất thăng bằng khi đứng hoặc đi lại;
• Choáng váng và ngất xỉu;
• Chuyển động mắt bất thường (rung giật nhãn cầu);

Ở đa số các trường hợp, các triệu chứng của hội chứng BPPV thường xuất hiện đột ngột, kéo dài chưa đến 1 phút là biến mất. Tuy nhiên, khoảng cách giữa các đợt khởi phát BPPV thường ngắn, do chúng có tính chất dai dẳng, dễ tái diễn lặp đi lặp lại thường xuyên.

Chẩn đoán

Trước những dấu hiệu này và không thể giải thích được lý do, hãy sớm đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán chính xác nguyên nhân. Về mặt chuyên môn, hội chứng chóng mặt kịch phát lành tính được thực hiện thông qua các bước cơ bản như khám sức khỏe và xét nghiệm.

Trong đó, đa phần các trường hợp mắc hội chứng này đều sẽ được chẩn đoán dựa trên các triệu chứng lâm sàng. Các xét nghiệm thông thường hoặc xét nghiệm hình ảnh chỉ giúp loại trừ các vấn đề bệnh lý bất thường khác. Cụ thể các xét nghiệm được áp dụng phổ biến nhất là:

• Xét nghiệm kiểm tra: Gồm 2 kỹ thuật chính là xét nghiệm Dix-Hallpike và xét nghiệm Roll. Cả 2 xét nghiệm này đều liên quan đến việc di chuyển đầu và cơ thể ở nhiều vị trí khác nhau, nhằm tìm được vị trí cụ thể kích hoạt tình trạng chóng mặt. Kết hợp quan sát chuyển động mắt bằng phương pháp chụp động mạch điện tử (ENG) hoặc videonystagmography (VNG).
• Xét nghiệm hình ảnh: Đối với bệnh nhân BPPV, hình ảnh chụp CT hoặc MRI vùng đầu thường không có gì bất thường. Do đó, kỹ thuật thường chỉ áp dụng khi nghi ngờ bệnh nhân có kèm theo các bệnh lý tiềm ẩn hoặc muốn loại trừ các nguyên nhân khác gây chóng mặt như khối u, xuất huyết, nhồi máu, hạ huyết áp, suy động mạch đốt sống, hội chứng vòng mạch máu...

Hội chứng chóng mặt kịch phát lành tính là tình trạng sức khỏe lành tính, hiếm khi gây ra biến chứng hay những bất thường nghiêm trọng đe dọa đến tính mạng. Ảnh hưởng lớn nhất của tình trạng này chính là dễ té ngã trong những tình huống nguy hiểm khi cơn chóng mặt ập đến đột ngột. Thường là các tai nạn liên quan đến các hoạt động giải trí hoặc công việc.

Bởi vậy, cần hết sức chú ý trước những dấu hiệu bất thường về các cơn chóng mặt không lý do. Việc thăm khám và chẩn đoán sớm sẽ giúp ích rất nhiều trong việc điều trị khắc phục, cải thiện triệu chứng, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Trong hầu hết các trường hợp, điều trị chóng mặt kịch phát lành tính thường không cần thiết nếu triệu chứng không nghiêm trọng và không tái phát thường xuyên. Nhưng trong những trường hợp nghiêm trọng, điều trị y tế theo phác đồ nhằm kiểm soát các triệu chứng.

Có nhiều phương pháp điều trị chóng mặt kịch phát lành tính, bao gồm vật lý trị liệu, dùng thuốc và can thiệp phẫu thuật. Cụ thể từng phương pháp như sau:

Vật lý trị liệu 

Phương pháp này còn được gọi là thủ tục tái định vị ống tủy cải thiện hiệu quả các triệu chứng chóng mặt kịch phát lành tính. Bao gồm các bài tập tập trung vào cải thiện một loạt các chuyển động vật lý làm thay đổi vị trí đầu và cơ thể. Các cử động phù hợp này giúp dịch chuyển dịch ống tai ra khỏi ống bán khuyên trở về vị trí vốn có.

Có khoảng 80 - 90% trường hợp BPPV đạt hiệu quả cao trong điều trị. Quy trình tái định vị hạt thường diễn ra khoảng 15 phút để hoàn thành. Bao gồm các bước cơ bản sau:

• Bước 1: Ngồi dậy khi đang nằm trên giường, đầu xoay sang bên tai bị ảnh hưởng 45 độ C.
• Bước 2: Nằm ngửa ra và quay đầu về phía tai bị tổn thương, giữ nguyên tư thế trong khoảng 1 phút cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm.
• Bước 3: Xoay đầu nhanh chóng sang bên còn lại, đợi hết 1 phút để các triệu chứng thuyên giảm.
• Bước 4: Lăn người sang hẳn một bên, xoay đầu 90 độ theo hướng tai bị ảnh hưởng và duy trì trong vòng 1 phút.
• Bước 5: Cố định cằm quay về hướng vai, sau đó ngồi dậy theo đúng tư thế như vậy.

Hầu hết các trường hợp tái định vị đem lại hiệu quả cao, phục hồi một phần hoặc khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện có thể gây ra một số tác dụng phụ như: nôn ói, mất thăng bằng, rối loạn chức năng tự chủ,...

Dùng thuốc 

Để kiểm soát nhanh các triệu chứng chóng mặt kịch phát lành tính, một số trường hợp có thể dùng đến các loại thuốc tân dược. Nhiều người nghĩ rằng các loại thuốc ức chế hệ thống tiền đình là thuốc được dùng nhiều nhất, nhưng thực chất không phải như vậy. Thay vào đó là các loại thuốc sau:

• Thuốc kháng histamine: Nhóm thuốc này có tác dụng hiệu quả giúp làm giảm triệu chứng chóng mặt liên quan đến BPPV. Loại thuốc được sử dụng nhiều nhất là Meclizine, liều khuyến cáo từ 25 - 200mg/ ngày. Đối với những trường hợp cơn chóng mặt xuất hiện thường xuyên, nghiêm trọng có thể thay thế bằng loại thuốc khác phù hợp hơn.
• Thuốc chống nôn: Cải thiện triệu chứng buồn nôn, nôn ói bằng các loại thuốc chống nôn như ondansetron, metoclopramide hoặc prochlorperazine/ promethazine.

Phẫu thuật (nếu cần thiết)

Đa số các trường hợp mắc BPPV sẽ thuyên giảm đáng kể sau khi thực hành tích cực các động tác định vị. Tuy nhiên, vẫn có một số ít trường hợp nghiêm trọng, không đáp ứng với các biện pháp điều trị nội khoa.

Hiện nay, có 2 phương pháp phẫu thuật được áp dụng phổ biến cho BPPV, bao gồm phẫu thuật cắt dây thần kinh đơn lẻ và thuyên tắc ống tủy sau. Trong đó, phẫu thuật tắc ống tủy sau là phương pháp được áp dụng phổ biến nhất, đem lại hiệu quả và tính an toàn cao.

Các biện pháp chăm sóc tại nhà 

Một số biện pháp tại nhà dưới đây có thể được áp dụng để hỗ trợ kiểm soát các triệu chứng, bao gồm:

•  Bài tập Brandt-Daroff: Đây cũng là một trong những bài tập tác động chủ yếu đến vùng đầu hằm hỗ trợ cải thiện các triệu chứng BPPV. Người bệnh hoàn toàn có thể thực hiện tại nhà, bài tập đơn giản và phù hợp thực hiện cho những trường hợp nhẹ.
• Bổ sung đủ nước: Mất nước có thể khiến các triệu chứng BPPV càng nặng hơn. Do đó, người bệnh cần phải uống nhiều nước để bổ sung lượng nước cần thiết cho cơ thể, ngăn ngừa mất nước.
• Kiểm soát căng thẳng: Tích cực thực hành các biện pháp giảm căng thẳng, xoa dịu não bộ như thiền định, yoga. Điều này giúp bệnh nhân có một thể trạng sức khỏe tốt, tránh làm tăng các triệu chứng BPPV.
• Tránh các yếu tố kích hoạt: Hạn chế thực hiện các cử động đầu đột ngột, ngủ đúng tư thế để ngăn ngừa sự xuất hiện của các triệu chứng này. Có thể kê cao đầu khi ngủ hoặc sử dụng nẹp cổ, vòng cổ hỗ trợ đầu.

Sau điều trị, bệnh nhân cần phải tích cực tái khám và theo dõi định kỳ liên tục trong vòng 1 - 4 tuần. Việc này giúp giảm phòng ngừa nguy cơ tái phát hoặc giảm thiểu tỷ lệ mắc phải. Bao gồm các biện pháp sau:

• Hạn chế tối đa chấn thương vùng đầu, kết hợp sử dụng các biện pháp bảo vệ đầu kỹ lưỡng khi làm việc hoặc tham gia các hoạt động giải trí.
• Duy trì sự cân bằng và các hoạt động phối hợp an toàn để hạn chế tổn thương đầu.
• Tránh sử dụng một số loại thuốc được cảnh báo có khả năng gây ra chóng mặt kịch phát lành tính.

1. Nguyên nhân tại sao tôi mắc chóng mặt kịch phát lành tính?

2. Những dấu hiệu cho thấy tôi bị chóng mặt kịch phát lành tính?

3. Những xét nghiệm cần làm để chẩn đoán chóng mặt kịch phát lành tính?

4. Mắc chóng mặt kịch phát lành tính có nguy hiểm không?

5. Chóng mặt kịch phát lành tính có thể gây ra những biến chứng gì?

6. Điều trị chóng mặt kịch phát lành tính bằng phương pháp nào tốt nhất?

7. Thuốc trị chóng mặt kịch phát lành tính nào tốt nhất? Có gây tác dụng phụ nào không?

8. Trường hợp của tôi có cần phẫu thuật không? Khi nào?

9. Chi phí điều trị chóng mặt kịch phát lành tính tốn bao nhiêu? Có dùng BHYT được không?

10. Tôi cần làm gì để phòng ngừa tái phát chóng mặt kịch phát lành tính sau điều trị?

Chóng mặt kịch phát lành tính xảy ra đột ngột và lành tính, hiếm khi gây ra những ảnh hưởng nguy hiểm nào đến sức khỏe. Tuy nhiên, để hạn chế tối đa những nguy cơ rủi ro khó lường do cơn BPPV tái phát thường xuyên, khuyến khích bệnh nhân cần chủ động thăm khám và điều trị càng sớm càng tốt.