Đặt lịch hẹn

×

Bổ cốt chỉ

Bổ cốt chỉ

Đặt lịch

Bổ cốt chỉ là một loại dược liệu thuộc họ Cánh Bướm (danh pháp khoa học: Papilionaceae). Dược liệu có tác dụng tráng dương, ôn thận, chỉ tả, ổn thận, súc niệu, ôn tỳ. Do đó dược liệu thường dược sử dụng để điều trị liệt dương, di tinh, thận hư, đái dầm, hoạt tinh, tiểu nhiều, tiêu chảy do Tỳ hư.

Tên gọi, phân nhóm

Tên gọi khác: Phá cố chỉ, Bà cố chỉ, Thiên đậu, Hồ phi tử, Phản cố chỉ, Bồ cốt chi, Hồ cố tử, Hắc cố tử, Cát cố tử, Cố tử, Phá cố tử, Hạt đậu miêu.

Tên khoa học: Psoralea Corylifolia L.

Tên tiếng Trung: 补骨脂

Thuộc họ: Cánh Bướm (danh pháp khoa học: Papilionaceae).

Đặc điểm sinh thái

Mô tả

Bổ cốt chỉ thuộc một loại cây thảo cứng, ít phân nhánh. Cây có chiều cao khoảng 1m. Cây chỉ có duy nhất 1 lá chét hình trái xoan, màu đen, có răng thô. Cả hai mặt của lá đều xuất hiện nhiều tuyến hình mắt chim. Cây có hoa màu vàng đến hơn 20 cái xếp thành đầu hình trứng. Cây có quả đậu hình trứng, sần sùi và hơi bị ép đen.

Trong quả có hạt đơn độc dính với phần vỏ quả. Hạt xuất hiện với màu đen hoặc nâu đen. Trên mặt hạt xuất hiện nhiều vân hình những hạt nhỏ, phần giữa hơi lõm, có vị cay và mùi thơm.

Phân bố

Dược liệu có nguồn gốc ở Ấn Độ. Hiện nay dược liệu đã được trồng ở nhiều nơi khác, trong đó có Việt Nam.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

Bộ phận dùng: Hạt Bổ cốt chỉ. Hạt khô mẩy chắc đen, nhiều dầu, có mùi thơm, hơi nồng là tốt. Những hạt nát, hạt lép, không thơm là xấu.

Bổ cốt chỉ chỉ sử dụng hạt chín khô, có hình tròn hoặc hình thận dẹt phẳng, hình trứng có chiều dài khoảng 3 – 4,5mm, có chiều rộng chưa đến 3mm. Vỏ ngoài của dược liệu có màu nâu đen hoặc nâu sậm, xuất hiện những vết teo nhăn nhỏ tương tự như hình hạt. Phần chính giữa của hạt lõm vào trong. Chất của hạt hơi cứng. Phần nhân của hạt có màu vàng hạt nâu, có nhiều chất xuất hiện với mùi thơm nồng nặc.

Thu hái: Vào tháng 9 hàng năm, lấy hạt phơi khô.

Chế biến:

Theo Trung y

Sau khi thu hái, rửa sạch. Sao qua dược liệu cùng với một ít muối sau đó mang đi phơi nắng, cất để dùng dần. Mang dược liệu ngâm một đêm cùng với rượu. Vớt dược liệu ra ngoài và ngâm với nước thêm một đêm. Vớt dược liệu, phơi khô và tẩm muối (dùng 2,5kg muối cho 100kg Bổ cốt chỉ). Đun nhỏ lửa sao qua dùng.

Bảo quản: Để dược liệu tại những nơi thoáng gió, mát và cao ráo.

Thành phần hóa học

Thành phần hóa học của dược liệu Bổ cốt chỉ gồm:

• Trong hạt Bổ cốt chỉ chứa 20% chất dầu và một ít tinh dầu. Trong tinh dầu chứa 9,2% chất nhựa, ancaloit, glucozit, psoralen, isopsoralen (angelixin).
• Hoạt chất là tinh dầu. Lượng hoạt chất này có tác dụng đối với vi trùng streptocoe xuất hiện trên da, tác dụng kích thích sự bài tiết các sắc tố đen nên thường được sử dụng để chữa bệnh bạch biến.

Ngoài ra dược liệu còn chứa một số thành phần chủ yếu khác, bao gồm:

• Isobavachalcone
• Bakuchiol
• raffinose
• Psoral
• Isopsoralin
• Bavachin
• Bavachinin
• Isobavachin
• Bavachalcone.

Tác dụng dược lý

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

Tác dụng đối với hệ tim mạch

• Dược liệu Bổ cốt chỉ có khả năng tác động và làm giãn động mạch vành một cách rõ rệt.
• Dược liệu có tác dụng đối kháng với kích tố làm co động mạch vành diễn ra ngay tại thùy sau của tuyến yên.
• Trong thí nghiệm với tim cô lập của chuột to và chuột Hà Lan, dược liệu có khả năng tác động làm tim co bóp mạnh hơn. Đồng thời thúc đẩy quá trình tăng lưu lượng máu của động mạch vành.

Tác dụng kích thích sự sinh trưởng

• Trong thí nghiệm với động vật, dược liệu Bổ cốt chỉ có tác dụng kích thích sự tăng trưởng của những tế bào bạch cầu hạt.

Tác dụng kháng khuẩn In vitro

• Dược liệu có khả năng ức chế các hoạt động của tụ cầu vàng, trực khuẩn lao và tụ cầu trắng.

Tác dụng đối với cơ trơn

• Dịch chiết xuất từ dược liệu Bổ cốt chỉ có tác dụng hưng phấn cơ trơn trong thí nghiệm với ruột cô lập. Trong thí nghiệm với chuột Hà Lan cô lập, dược liệu có tác dụng làm mềm dãn tử cung.

Tác dụng chống lão suy

• Dược liệu có tác dụng kéo dài kỳ ấu trùng trong thí nghiệm với tầm nuôi. Các nhà nghiên cứu cho rằng điều này xảy ra có thể là do dược liệu có khả năng điều tiết huyết dịch và thần kinh. Đồng thời kích thích tủy xương tạo máu, thúc đẩy quá trình tăng cường hệ miễn dịch và chức năng các hocmôn. Từ đó chống lão suy.

Tác dụng chống ung thư

• Lượng tinh dầu của dược liệu Bổ cốt chỉ có tác dụng phòng chống bệnh ung thư.
• Bổ cốt chi tố B có khả năng ức chế tế bào Hela và Sarcoma-180.

Tác dụng tăng cường sắc tố da

• Bổ cốt chi tố B có tác dụng cải thiện dinh dưỡng, bổ mạch, tổ chức cục bộ làm sắc tố da.

Tác dụng chống thụ thai và Oestrogen

• Phenol Bổ cốt chi có khả năng tác động và chống thụ thai (chống làm ổ)
• Phenol Bổ cốt chi có tác dụng làm thay đổi kỳ động dục trong thí nghiệm với chuột cái đã cắt buồng trứng. Đồng thời tác động và làm tăng trọng lượng tử cung một cách rõ rệt.

Theo y học cổ truyền

Dược liệu Bổ cốt chỉ có tác dụng:

• Tráng dương
• Ôn thận
• Chỉ tả
• Bổ thận
• Cố tinh
• Ôn Tỳ
• Súc niệu.

Chủ trị

• Di tinh
• Thận hư
• Đái dầm
• Tiêu chảy
• Liệt dương
• Hoạt tinh
• Tiểu nhiều
• Tiêu chảy do Tỳ hư.

Tính vị

Vị đắng cay (theo Sách Dược Tính Bản Thảo).

Vị cay, đại ôn, không độc (theo Sách Khai Bảo Bản Thảo).

Vị cay, đắng mà ngọt (theo Sách Hiện Đại Thực Dụng Trung Dược).

Qui kinh

Qui vào thận kinh (theo Sách Lôi Công Bào Chế Dược Tính Giải).

Qui vào thủ quyết âm, mệnh môn và túc thái âm (theo Sách Bản Thảo Hội Ngôn).

Qui vào túc dương minh vi kinh (theo Sách Bản Thảo Kinh Giải).

Liều dùng và cách dùng

Liều dùng

Dùng 3 – 9 gram/ngày.

Cách dùng

Dùng tươi hoặc mang phơi khô nấu thành cao, tán thành bột, làm hoàn hoặc sắc lấy nước uống.

Bài thuốc

Những bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu Bổ cốt chỉ gồm:

• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị tinh khí dễ ra: Dùng dược liệu và thanh liêm với liều lượng bằng nhau. Sau khi rửa sạch, cho dược liệu vào chảo sao sơ, tán thành bột. Khi cần lấy 6 gram dược liệu uống cùng với nước cơm.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị tiểu nhiều lần do thận khí hư hàn: Dùng 300 gram dược liệu rửa sạch cho vào nồi và chưng với rượu. Dùng 300 gram hồi hương sao cùng với một ít muối. Tán cả hai dược liệu thành bột, trộn hồ làm viên cùng với rượu có kích thước bằng hạt ngô đồng. Uống 100 viên/lần cùng với nước muối. Người bệnh có thể lấy bột chấm vào thận heo nướng chín để ăn.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị trẻ nhỏ đái dầm do bàng quang hư hàn: Mang dược liệu rửa sạch, cho vào chảo sao và tán thành bột. Uống 1,5 gram thuốc bột cùng với nước nóng mỗi đêm.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị tay chân nặng nề, ra nhiều mồ hôi trộm, hư nhược ở hạ nguyên: Dùng 120 gram dược liệu cho vào nồi và chưng cùng với rượu. Dùng 30 gram hồ đào nhục đã bỏ vỏ, 4,5 gram trầm hương tán bột. Trộn đều tất cả vị thuốc. Luyện thuốc cùng với mật để làm thành viên có kích thước to bằng hạt ngô đồng. Uống 20 – 30 viên/lần cùng với muối và rượu nóng lúc đói. Sử dụng 1 lần/ngày, uống từ tiết hạ chí đến đông chí.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị cơ thể suy nhược, hư lao: Dùng 480 gram dược liệu ngâm qua một đêm cùng với rượu. Vớt dược liệu ra ngoài phơi nắng. Thêm vào một thăng dầu mè, trộn đều dầu với thuốc. Cho hỗn hợp vào chảo và thực hiện sao cho đến khi hạt mè không còn nổ. Rây bỏ mè, chỉ lấy phần Bổ cốt chỉ và tán thành bột. Nấu giấm bột gạo để làm viên to có kích thước bằng hạt ngô đồng. Uống thuốc cùng với muối loãng và rượu nóng lúc đói.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị lưng đau do thận hư: Dùng 30 gram dược liệu rửa sạch. Cho dược liệu vào chảo sao sơ, tán thành bột. Khi cần lấy 9 gram dược liệu uống cùng với rượu nóng. Có thể dùng thêm 3 gram mộc hương.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị thận khí suy nhược, phong lạnh thừa cơ hội nhập vào, khí huyết xung đột nhau dẫn đến đau lưng: Dùng 480 gram dược liệu tẩm rượu, sao. Dùng 480 gram đỗ trọng loại vỏ phần vỏ, xắt lát cho vào chảo và sao với nước gừng. Dùng 20 trái hồ đào nhục bỏ vỏ và tán thành bột. 30 gram tỏi rửa sạch, giã nát. Trộn tất cả vị thuốc và tạo thành viên to bằng hạt ngô đồng. Uống 20 viên/lần cùng với rượu nóng khi đói. Phụ nữ nếu không uống được rượu thì dùng giấm nhạt để thay thế. Bài thuốc giúp khỏe mạnh gân cốt, đen râu tóc, thông huyết mạch, đẹp nhan sắc.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị dương vật không dịu xuống được, tinh khí tự chảy: Dùng 30 gram dược liệu, 30 gram phỉ tử. Rửa sạch, phơi khô và tán bột cả hai vị thuốc. Khi cần lấy 9 gram thuốc bột cho vào nồi và sắc cùng với 2 chén nước đến khi còn lại 6 phân. Chắt lấy phần nước thuốc và uống ngay khi còn ấm. Uống 3 lần/ngày cho đến khi bệnh tình thuyên giảm.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị tiêu chảy do tỳ thận suy hư: Dùng 240 gram dược liệu đã sao, 120 gram nhục đậu khấu sống. Tán cả hai vị thuốc thành bột. Dùng táo (lựa loại thịt dầy) giã nhuyễn. Trộn táo cùng với hai vị thuốc trên, làm thành viên to bằng hạt ngô đồng. Uống 50 – 70 viên/ngày cùng với nước cơm khi đói.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị đau lưng do chấn thương, ngưng trệ, ứ huyết: Dùng dược liệu đã sao và lạt quế với liều lượng bằng nhau. Tán hai vị thuốc thành bột, trộn đều. Khi cần lấy 6 gram bột thuốc uống cùng với rượu.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị dương khí suy tuyệt: Dùng 300 gram dược liệu. Sau khi loại bỏ vỏ, rửa sơ qua, phơi nắng. Mang dược liệu tẩm rượu chưng rồi lại tiếp tục phơi nắng. Sau khi phơi mang dược liệu giã nát và rây nhỏ. Dùng 600 gram hồ đào nhục. Ngâm hồ đào nhục cùng với nước sôi, sau đó bóc vỏ và nghiền nhỏ như bùn. Dùng loại mật tốt trộn với thuốc làm như kẹo mạch nha. Bảo quả thuốc trong bình sứ. Mỗi sáng lấy 2 chén rượu nóng trộn cùng với 10 muỗng bột thuốc để uống, xong ăn sáng để đè thuốc. Nếu không muốn sử dụng rượu thì có thể sử dụng nước nóng để thay. Áp dụng bài thuốc lâu thì sống lâu khỏe mạnh, thông minh, ích khí, sáng mắt, nhớ dai, mạnh gân cốt. Tuy nhiên cần kiêng kỵ các thứ thịt dê, vân đài.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị có thai đau lưng: Dùng 60 gram dược liệu cho vào chảo sao và tán thành bột. Trước tiên nhai nửa trái hồ đào nhục cùng với rượu nóng và 6 gram thuốc bột lúc đói.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ giúp định tâm bổ thận: Dùng 60 gram dược liệu đã sao, 30 gram bạch phục linh. Tán tất cả vị thuốc thành bột. 15 gram một dược. Dùng rượu ngâm và đổ đầy 1 lóng ngón tay. Bắt lửa nấu đến chảy, sau đó hòa cùng với bột thuốc để tạo thành viên có kích thước to bằng hạt ngô đồng. Uống 30 viên/lần cùng với nước sôi.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị kiết lỵ mãn tính, tiêu chảy, tiêu lỏng: Dùng 30 gram dược liệu đã sao, 120 gram anh túc xác đã nướng kỹ. Tán các vị thuốc thành bột, luyện mật và tạo thành viên có kích thước to bằng hạt nhãn. Uống 1 viên/lần cùng với nước gừng và táo.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị đau răng lâu ngày do thận hư: Dùng 60 gram dược liệu và 15 gram thanh diêm. Cho thuốc vào chảo sao, tán bột và bôi thuốc vào vị trí bị đau.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị sâu răng, răng đau buốt lên đầu: Dùng 15 gram dược liệu đã sao, 7,5 gram nhũ hương. Tán bột cả hai vị thuốc, trộn đều để bôi hoặc làm viên nhét vào những vị trí đang bị đau răng. Dùng mỗi ngày.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị dinh tinh, liệt dương, đái dầm: Dùng 9 gram dược liệu, 9 gram thỏ ty tử, 9 gram hồ đào nhục, 1,5 gram trầm hương. Trộn tất cả vị thuốc cùng với mật để làm viên. Uống 9 gram/lần x 3 lần/ngày cùng với nước muối. Hoặc dùng 30 gram dược liệu tán thành bột. Khi cần lấy 6 gram thuốc bột uống với nước ấm. Sử dụng 2 lần/ngày.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị bạch điến phong: Dùng 30 gram dược liệu cho vào 100ml cồn 750C. Ngâm thuốc liên tục trong 7 ngày. Bôi thuốc vào vị trí đau 1 lần/ngày.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị tiểu nhiều, liệt dương, đái dầm: Dùng 12 gram dược liệu, 12 gram bồ đào nhục, 12 gram thỏ ty tử. Tán thuốc thành bột. Uống 2 lần/ngày cùng với nước muối nhạt. Hoặc sắc thuốc lấy nước uống.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị đái dầm: Dùng dược liệu tán thành bột. Khi cần lấy 8 gram bột thuốc uống cùng với nước ấm. Sử dụng 2 lần/ngày.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị tiểu nhiều: Dùng 100 gram dược liệu ngâm rượu và sao. Dùng 100 gram tiểu hồi đã sao tán nhỏ. Trộn đều hai vị thuốc và làm thành viên. Uống mỗi tối cùng với nước ấm. Đối với trẻ từ 3 – 9 tuổi dùng 1 – 3 gram/lần/ngày. Trẻ từ 10 – 12 tuổi dùng 2 – 5 gram/lần/ngày.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị bạch đới, hói tóc: Dùng 40 gram dược liệu ngâm cùng với 100ml cồn 75% trong 5 – 7 ngày là có thể dùng được. Bôi thuốc lên vị trí  bệnh. Đồng thời chích bắp dịch tiêm Bổ cốt chỉ 5ml/lần/ngày. Kết hợp chiếu tia tử ngoại. Trong điều trị hói tóc, chỉ dùng phương pháp chiếu tia tử ngoại và tiêm.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị tử cung xuất huyết: Dùng dược liệu và xích bạch chi với liều lượng bằng nhau. Chế thuốc thành viên cầm máu.
• Bài thuốc từ Bổ cốt chỉ điều trị bạch cầu giảm: Dùng dược liệu tán bột, luyện với mật để làm hoàn, mỗi hoàn nặng 6 gram. Uống 1 – 3 hoàn/lần x 3 lần/ngày. Hoặc uống 3 gram bột. Sử dụng liên tiếp trong 4 tuần là một liệu trình.

Kiêng kỵ

Âm hư hỏa vượng, bón, đái ra máu, dương vật hay cương lên di mộng tinh, tiểu nhiệt, đắng miệng, đỏ mắt, khát nước do nội nhiệt, ăn vào đói liền, đỏ mắt do hỏa thượng lên, yếu nhiệt do phong thấp, yếu xương cấm dùng dược liệu Bổ cốt chỉ. Dược liệu kỵ Vân đài, huyết dê và những loại huyết khác. Nếu được hồ ma, hồ đào giúp thì càng tốt.

Bài viết là thông tin cơ bản về Bổ cốt chỉ và những bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu. Tuy nhiên những thông tin này chỉ mang tính chất tham khảo, không phải tư vấn chuyên môn. Trước khi đưa dược liệu vào quá trình điều trị, người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa hoặc những người có trình độ chuyên môn cao để đảm bảo an toàn và hiệu quả chữa bệnh.

Xem thêm:

• Vị thuốc An tức hương và những bài thuốc chữa bệnh
• Găng tu hú và những bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu